Trò chơi Tó Má Lẹ

“Tó má lẹ” là một trò chơi được cộng đồng dân tộc Thái lưu truyền, gìn giữ như một nét văn hóa riêng từ bao đời nay và được nhiều người ưa thích. “Tó má lẹ” được người Thái ở Sơn La chơi vào các dịp lễ, Tết hay dịp vui của cộng đồng dân cư và không phân biệt già, trẻ.

Tên trò chơi:

Trò chơi “Tó Mák Lẹ” hay còn gọi là “Tó Má Lẹ” (đánh quả nóc lách)

Thể Loại trò chơi:

Trò chơi dân gian.

Lịch sử:

Căn cứ vào các bài thơ cổ còn được lưu truyền và theo nhiều già làng kể lại thì trò chơi “Tó má lẹ” xuất hiện khá sớm trong chuyện dân gian của dân tộc Thái. Theo đó, trong một lần đi rừng hái củi, sau khi gánh củi đã đầy, những thiếu nữ Thái đảm đang rủ nhau cùng ngồi nghỉ dưới một tán cây lớn trước khi về bản. Những làn gió nhẹ bất ngờ thổi đến vô tình làm rơi một số hạt của quả má lẹ ở trên cao. Điều lạ lùng là những hạt má lẹ rơi đến đâu thì ở đó vang lên những âm thanh lách cách nghe rất lạ và vui tai. Các thiếu nữ cho rằng đây là món quà độc đáo mà đất trời đã ban tặng nên bảo nhau cùng nhặt những hạt má lẹ đó và mang về bản. Sau đó, cứ mỗi khi công việc nương rẫy hoàn thành, họ lại rủ nhau mang những hạt má lẹ ra chơi để xua tan những vất vả, mệt mỏi. Lâu dần, trò chơi “Tó má lẹ” được nhân rộng ra các bản xung quanh và trở thành một trò chơi khá phổ biến trong cộng đồng dân tộc Thái ở Sơn La nói riêng và khu vực Tây Bắc nói chung.

Dân tộc/ Khu vực chơi:

Tây Bắc – Việt Nam

Mục đích, ý nghĩa trò chơi:

“Tó” trong tiếng Thái cổ có nghĩa là “chọi”, “ném”, “chơi”,… Má lẹ là tên của một loài dây leo thường mọc trong rừng có hình tròn, dẹt, độ dày khoảng 1cm và đường kính từ 4 – 6 cm. Người ta lựa chọn những hạt má lẹ già đã tách khỏi vỏ, có màu đen nâu, tròn đều và phần lõm giữa quả không sâu để sử dụng chơi.

Số lượng người chơi:

Điểm riêng của “Tó má lẹ” so với nhiều trò chơi dân gian truyền thống khác của cộng đồng người Thái đó là khi chơi “Tó má lẹ”, bắt buộc người chơi phải chia thành 2 đội hay từng đội. Số người chơi càng đông thì trò chơi sẽ càng sôi nổi. Thông thường, mỗi đội chơi sẽ có từ 5 – 7 thành viên.

Chuẩn bị chơi:

Dụng cụ chơi

Quả má lẹđược lấy từ những cánh rừng già, thuộc họ dây leo, to gần như quả cây phượng, có vỏ cứng, dài khoảng 30cm, mỗi quả có 4 – 5 hạt hình tròn, màu nâu đậm, chắc, càng chơi nhiều thì hạt càng đẹp, nhẵn bóng và đây là một đồ vật dùng để chơi lâu dài.

Không gian chơi

Một bãi đất nhỏ bằng phẳng hay một khoảng sân nhà văn hóa.

Cách chơi, luật chơi:

Bắt buộc người chơi phải chia thành 2 đội hay thành từng đội. Số người chơi càng đông thì trò chơi sẽ càng sôi nổi. Thông thường, mỗi đội chơi sẽ có từ 5 – 7 thành viên.

– Trên khu vực chơi đã xác định trước, người chơi sẽ tiến hành kẻ 3 vạch ngang song song với nhau.Vạch thứ nhất còn gọi là vạch xuất phát được kẻ ở đầu sân, là vị trí đứng ban đầu của người chơi. Vạch thứ hai được kẻ cách vạch đầu tiên khoảng 3m được xác định là vạch để người chơi đánh dấu điểm đánh. Vạch còn lại được kẻ cách vạch thứ hai khoảng 1m.

– Trò chơi “Tó má lẹ” có 4 bước chơi chính:

+ Bước thứ nhất, người chơi đứng ở vạch xuất phát, quỳ gối, đặt hạt má lẹ trên đầu gối sau đó dùng một que tre mềm và nhắm bắn vào hạt má lẹ cái đặt ở điểm đánh là điểm nằm giữa vạch thứ hai. Lần lượt từng người bắn, nếu ai không bắn trúng thì sẽ không được tính điểm. Đội nào bắn trúng nhiều hơn tức được nhiều điểm hơn sẽ chiến thắng trong bước chơi này. Theo thỏa thuận, các đội có thể cùng áp dụng hình thức “bắn tiếp sức” nếu người cuối cùng bắn không trúng thì đội có thể cử ra một người bắn giúp. Đó cũng là chính là tính hiệp đồng, tinh thần đoàn kết trong trò chơi Tó má lẹ.

+ Bước chơi thứ hai, người chơi cũng lần lượt bắn hạt Má lẹ như bước một nhưng lưu ý là đầu gối phải hạ thấp hơn lần thứ nhất. Mỗi lần người chơi bắn hạt má lẹ là một lần các thành viên trong đội cũng như mọi người xung quanh cùng nhau hò reo cổ vũ sôi động cả khu vực chơi.

+ Đến bước thứ ba, nội dung chơi có sự đòi hỏi cao hơn về độ khéo léo nên cũng có phần kịch tính hơn. Đội nào thắng ở bước chơi thứ hai sẽ được chơi trước. Người chơi đứng ở vị trí xuất phát đặt hạt má lẹ nên 5 ngón chân vừa nhảy vừa dùng chân văng hạt Má lẹ sao cho hạt má lẹ bắn trúng vào hàng hạt má lẹ của đội bạn đã được xếp sẵn ở phía trước.

+ Bước cuối cùng, người đánh tung má lẹ đánh dấu vạch đánh, rồi từ vạch đánh dùng má lẹ của mình đặt xuống dưới đất dùng ngón cái bật má lẹ đánh cho trúng má lẹ đội bạn. Sau bốn bước chơi, kết quả của các đội sẽ được cộng dồn lại và đội nào ghi được nhiều điểm hơn sẽ giành phần thắng.

Sưu tầm: Nguyễn Thị Minh Hoa

Video minh họa:

Link chi tiết: https://www.youtube.com/watch?v=DYL5RKCH0mM